بایەخی سیواك لەڕوانگەی زانست و شەرعەوە
~~~~~~
بسم اللە الرحمن الرحیم
الحمد لله وحده والصلاة والسلام على من لا نبيّ بعده:
پێناسه ى سيواك:
سيواك: بريتى يه له و داره ى كه ده هێنرێت به م ناو ده م و ددانه كانى مرۆڤدا به مه به ست پاك كردنه وه و بۆن خۆش كردنى انظر كتاب: “سنن الفطرة” ص: (17 ـ 18) .
شوێنى گه شه كردن و ناساندنى:
ڕوه كى (سيواك) له ناوچه ى گه رم و ئيستيوائى گه شه ئه كات، زياتر له ناو دۆڵى بيابانه كان ده ژى، له سه ر چياكان كه متر ئه ڕوێ، به زۆرى له ووڵاتى سعوديه وسودان و هيند و ميصردا ده ژى، شێوه كه ى له ڕوه كى هه نار ده چێت، و درێژىيه كه شى ده گاته نزيكه ى دوو مه تر، وه ناوه زانستىيه كه شى بريتىيه له : .Salvadora
perisaulium
◙ توێژينه وه ى پزيشكى:
توێژه ره وه پزيشكىيه كان ئه وه يان سه لماندووه كه سيواك ده وڵه مه نده به ماده ى خاوێن و پاكژ كه ره وه و قه بز كردن، و گرتنه وه ى خوێن به ربوون، و نه هێشتنى گه نين، و كوژه رى ميكرۆب.
◙ پێكهاته ى كيميايى:
سيواك پێكهاتوى ئۆرۆماتى (عه ترى) و بيكاربۆناتى سۆديۆمى تێدايه كه تواناى له ناو بردنى زينده وه رى وردبينى (ميكروبات)ى هه يه ، هه روه ها له تاڵى سليلۆزى و ماده ى كلۆرۆفۆرم و ئه پيرى و پيترۆڵى و ميپانۆڵ
و سابون و تانين و خوآى كانزايى – وه ك خوێى چێشت – پێك هاتووه . گۆڤارى ره نگين ژماره : (21), لاپه ره : (34) .
◙ چۆنێتى به كارهێنانى:
چڵێك له م داره وه رئه گيرێت (كه له بازاره كان به ئاماده كراوى هه يه ) وه سه رى چڵه كه به درێژايى (1ـ 2) سم، ده تاشرێت و توێكه ڵ
ده گيرێت و پاش كوتانى يان ڕاسته وخۆ دواى به كارهێنانى (به تايبه تى كه خاو و ته ڕ بێت ده م و زمانيش ئازار نادات) زوو شێوه ى فڵچه يه ك وه ر ئه گرێت، وه به شێوه ى لێكخشاندن و سواندن به سه ر ددانه كان (دَلْكُ الأسنان) و زماندا ئه هێنرێ، وه موباله غه كردن له سيواك كردن دا ئه نجامێكى ته واوتر و باشتر ئه به خشێ و سوننه ته ، (ابن القيم) فه رموويه تى: (زيادڕه وى كردن له سيواك كردندا قه تماغه (به ڵغ)ى ددان لائه بات و لوس و جوانى ئه كات وبه هێزى ئه كات، زمان پاراو ئه كات و له كلۆربوون ده يپارێزێت، و بۆنى خۆشه و ده ماغ و هه ست ساف ئه كات وئاره زوى خواردن زياد ئه كات) زاد الـمعاد من هدي خير العباد: (4 / 322 ـ 323) .
(أبو موسى الأشعري ڕەزای خوای لێبێت) فه رموويه تى: ((أتيت النبي (صلی اللە علیە وسلم) وهو يستاك بسواك رطب، قال: وطرف السواك على لسانه، وهو يقول: أُع أُع، السواك في فيه كأنّه يتهوع)) صحيح البخاري رقم: (244) . واته : هاتم بۆ لاى پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم)
بينيم سيواكى ده كرد به سيواكێكى ته ڕ، و سه رى سيواكه كه به سه ر زمانىيه وه بوو، و ده يووت: ئووع ئووع، و سيواكه كه ش له ناو ده ميدا بوو وه كو بڵێى ده ڕشايه وه .
ئه مه ش ماناى موباله غه كردنێتى له سيواك كردندا بۆ خاوێن كردنه وه و داماڵينى ئه و به ڵغ و زه ردايىيه ى كه ددان گرتويه تى، وه بۆ وه ده ست هێنانى پاداشت و پاك كردنه وه ى ده م، هه روه ك (عبدالله)ى كوڕى (عومه ر) ( ڕەزای خوای لێبێت) له پێغه مبه ره وه (صلی اللە علیە وسلم)
بۆمان ده گێڕێته وه و ده فه رموێ: ((عليكم بالسواك فإنّه مطيبة للفم ومرضاة للرب)) صحيح الترغيب والترهيب رقم: (210) . واته : په يوه ست بن به به كارهێنانى سيواكه وه چونكه سيواك پاك كه ره وه و بۆن خۆشكارى ده مه و ڕه زامه ندى خوايشه . وه باشتر وايه كه ئه و سيواكه ى به كارى ده هێنى ماوه ماوه به شه به كار هێنراوه كه ى ببڕدرێت و پاك بكرێته وه ، بۆ ئه وه ى كه ڵكى زياتر لێ وه ربگيرێت و پاك ڕابگيرێت . هه روه ها سوننه ته سيواك كردن به ده ستى چه پ بكرێت، له م باره وه پرسيار كرا له (شيخ الإسلام ابن تيمية): ئايا سيواك به ده ستى ڕاست ئه كرێ يان به ده ستى چه پ؟ وه كاميان باشتره ؟ له وه ڵامدا فه رموى: سوپاس وستايش بۆ خواى گه وره ، باشتر وايه به ده ستى چه پ بكرێت، ئه وه ش وته ى ئيمامى ئه حمه دى له سه ره له ڕيوايه تى
(ابن منصور)دا باس كراوه ، وه نه مان زانيوه هيچ كه سێك له و ئوممه ته پێچه وانه ى ئه مه بێ، ئه مه ش له به ر ئه وه يه كه سيواك كردن له بابى پاككردنه وه و داماڵينى پيسىيه ، وه كو پاككردنه وه ى لوت و تارات كردن (الاستنثار والاستنجاء) مـجموع الفتاوى: (1 / 108) .
سودو پاداشته كانى سيواك كردن:
دياره پێغه مبه رى ئازيزمان (صلی اللە علیە وسلم)
هه ر شتێك كه خێر و پاداشتى بۆ ئوممه ته كه ى تێدا بێت، پێى ڕاگه يان دوين و هۆشيارى كردوينه ته وه و فه رمانى پێ كردوين هه ر وه كو خۆى ئه فه رموێ: ((ما تركت شيئاً يقربكم إلى الله إلاَّ وأمرتكم به)) انظر: سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (1803) . ئه وه تا له سود و پاداشتى ئه م داره موباره كه ش هۆشيارى داوه و موسڵمانانى هان داوه له سه ر به كار هێنانى، وه ك ده فه رموێت:((أكثرت عليكم في السواك)) صحيح البخاري رقم: (848) .واته : زۆرم لێ كردون و پێم ووتون له سيواك كردندا . وه (ابن عباس
ڕەزای خوای لێبێت) فه رموويه تى: پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم)
فه رموويه تى: ((لقد أمرت بالسواك حتى ظننت أنه ينـزل علي فيه قرآن أو وحي)) صحيح الترغيب والترهيب رقم: (213) .ئه م سور بوونه ى پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) له سه ر به كار هێنانى سيواك له ته واوێتى ئامۆژگاريه كان و خۆشه ويستىيه تى بۆ ئۆممه ته كه ى، وه ئه وه ده گه يه نێت كه وا چۆن ئاره زوى له پاك و خاوێنى و بۆن خۆشى بووه و ڕقيشى له پيسى و پۆخه ڵێتى و بۆنى ناخۆش بووه ، چونكه هه روه ك دياره له دواى خه وتنێكى زۆر تام و بۆنى ناو ده م ده گۆڕێ و ناخۆش ده بێ بۆيه پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم)
كه هه ڵساوه له خه و پێش هه موو شتێك سيواكه كه ى به ناو ده م و ددانى دا هێناوه ، تا تام و بۆنه ناخۆشه كه ى ببڕێت، وه ك ده فه رموێت: ((السواك مطهرة للفم ومرضاة للرب)) .
ئه مانه ى خواره وه ش بريتين له چه ند
سودێكى سيواك
1 ـ به كارهێنانى سيواك ماناى جێ به جێ كردن و شوێن كه وتنى سوننه تى پێغه مبه ره (صلی اللە علیە وسلم)
به وه ش چاكه كانمان به ره و زياد بوون ده چێ و له په روه ردگارمان نزيك ده بينه وه و به ر ڕه زامه ندى خوا ئه كه وين إن شاء الله.
2 ـ به هۆى بوونى سابون له ناويدا ناو ده م پاك ده كاته وه ، و به كترياى ناوى له ناو ده بات،
ناوه ندێكى ترشه ڵۆكى وا دروست ده كات، ددان له توانه وه ده پارێزێ و توشبون به شێرپه نجه ى ناو ده م كه م ده كاته وه .
3 ـ مادده ى تانين له سيواك دا پوك توند و تۆڵ ده كات و به هێزى ده كات.
4 ـ رێژه ى كلۆر بوونى ددان كه م ده كاته وه ، هه رچه نده به زۆرى ماده ى شه كر و كاربۆهايدراتيش بخورێت.